Bezoek uit Nederland

Zaterdagmiddag om half vier werd er bij ons op de deur geklopt. Adine en ik waren nog bezig met ons broodnodige middagdutje. We waren zaterdag al om zeven uur opgestaan, omdat ik een les over landkaarten ging geven aan de leraren van de Swiss Model School. Snel schoot ik een broek aan, want in je onderbroek een deur open doen, kan al niet in Nederland laat staan in Pakistan. Harry stond voor de deur, samen met een bewaker van de campus. We hadden Harry wel verwacht, maar nog niet zo vroeg. Snel ruimden we onze logeerkamer op en poetsten we een badkamer.

Ik ken Harry van de wereldfietser. Een vereniging voor mensen die de wereld per fiets verkennen. Samen met Harry zit ik in een werkgroep die het landeninfomatiesysteem beheert. In dit systeem op internet kunnen fietsers (en anderen) informatie vinden over hoe het is om in een bepaald land te fietsen. Harry is begin april, toen Adine en ik nog bezig waren met onze acculturatiecursus, in Nederland op de fiets gestapt voor een tocht met een nog onbekend eindpunt. Zijn tocht voerde hem tot dusverre door Duitsland, Polen, Oekraïne, Roemenië, Bulgarije, Turkije, Iran, Turkmenistan, Oezbekistan, Kirgizië, China en Pakistan. In bijna zeven maanden tijd heeft hij twaalf duizend kilometer afgelegd. Toen ik een maand geleden vernam dat hij wellicht van China via Pakistan naar India wilde fietsen, heb ik hem meteen uitgenodigd om een keer bij ons mee te eten.

Het werd meer dan een keer mee-eten. Harry heeft drie dagen meegegeten, waaronder een echte Nederlandse koude schotel. In de drie dagen hebben we van alles gedaan. Zo hebben Harry en ik onder de deskundige en bezielende leiding van Raheel een bezoek gebracht aan Fort Lahore en de Badshahi moskee. Ook zijn we op bezoek gegaan bij Alia en Raju. Didi had zondag zijn eerste communie en dat moest natuurlijk gevierd worden. Meteen bij binnenkomst kregen we een bord eten voor onze neus en hing iedereen aan de lippen van Harry. De laatste dag heb ik Harry op de fiets vergezeld naar de Indiase grens. Raju en Adine volgden ons op de brommer. Het is slechts een tochtje van ongeveer 28 kilometer, maar het was voor mij de eerste keer dat ik echt in Lahore fietste. Ondanks de drukte en chaos van het verkeer, heb ik er enorm van genoten. Het gaf zelfs een kick om bij opstoppingen en verkeerslichten door het verkeer te slalommen. Op de terugweg, toen ik alleen moest fietsen, fietste ik zo behendig door het verkeer, dat Raju me met zijn brommer niet bij kon houden.



Het bezoek van Harry heeft ons ook nieuwe energie gegeven. We zaten vorige week een beetje in een energiecrisis. Adine en ik hadden allebei een aantal dagen last van een flinke diarree. We hadden daardoor weinig fut en waren zelfs een beetje neerslachtig. Het bezoek van Harry doorbrak deze sleur. Eindelijk konden we weer met iemand over Nederlandse dingen praten. We hebben zelfs een aflevering van De Wereld Draait Door via Uitzending gemist gekeken (terwijl Adine en ik Matthijs niet kunnen uitstaan, was het heerlijk om te zien). Ook hoorden we van Harry eindelijk een keer een ander verhaal over de veiligheid in Pakistan. Ondanks dat de krant dagelijks vol staat met verhalen waar je niet vrolijk van wordt, kun je als reiziger nog altijd rekenen op de gastvrijheid van de Pakistanen. Ook in gebieden die niet altijd positief in het nieuws komen. Door de verhalen en foto's van Harry heb ik het fietsen in Noord-Pakistan definitief op de agenda gezet.

Op picasa zijn foto's van de afgelopen week terug te vinden.
Harry houdt ook een site bij.

Energiecrisis

Er zijn van die dingen waarvan je niet doorhebt dat ze er zijn, totdat ze er niet meer zijn. Een voorbeeld hiervan is elektriciteit. In Nederland is het zo gewoon dat je altijd de beschikking hebt over elektriciteit, dat als een keer de stroom uitvalt iedereen er over praat. Als het lang duurt of een groot gebied betreft, dan staat het de volgende dag zelfs in de krant en zijn de eerste schadeclaims al ingediend. Zo lazen wij afgelopen week op teletekst, dat in het centrum van Rotterdam de stroom één uur was uitgevallen. Twintig duizend huishoudens zaten zonder stroom en treinreizigers waren gestrand omdat de treinen niet konden rijden.

In Lahore valt elke dag bij miljoenen mensen de stroom uit. Niet één uur op een dag, maar meerdere uren. Er zit zelfs een systeem in. Over het algemeen valt precies op het hele uur de stroom uit en precies een uur later is de stroom weer terug. In elke wijk valt op deze manier wel een paar keer per dag de stroom uit, maar in sommige wat armere wijken zelfs om het uur. De stroom wordt afgeschakeld om energie te besparen. Pakistan produceert zelf niet genoeg elektriciteit om alle huishoudens, winkels, kantoren en fabrieken van energie te voorzien. Daarnaast heeft Pakistan niet genoeg middelen om elektriciteit te importeren uit bijvoorbeeld Iran. Pakistan is dus op rantsoen. Alleen met feestdagen, zoals Suikerfeest, hebben huishouders de hele dag de beschikking over elektriciteit. Dit komt, omdat tijdens deze dagen de meeste fabrieken zijn gesloten.

De afgelopen twee maanden hadden we bijna geen last van stroomuitval. Als de stroom een keer uitviel, dan was hij binnen vijf minuten weer terug. Volgens onze Pakistaanse vrienden kwam dit, doordat de campus dubbel is ontsloten. Iemand heeft in het verleden de moeite genomen om de campus ook aan te sluiten op het elektriciteitsnetwerk van de gevangenis. Om veiligheidsredenen valt daar zelden de stroom uit. Helaas is vorig weekend een eind gekomen aan onze betrekkelijke luxe. Ineens viel de stroom een aantal malen per dag voor ongeveer een uur uit. Een ritme leek daar nog niet in te zitten, maar gedurende de week kwam dit ritme op gang. De stroomuitval begint nu meestal rond 9 uur ’s ochtends. Vervolgens valt elk oneven uur de stroom uit tot zes uur ’s avonds. De rest van de avond hebben we weer beschikking over elektriciteit. Op donderdag was de stroomuitval het ergste. Toen viel in totaal zes keer een uur lang de stroom uit.

Nu het wat koeler wordt en we de airconditioning niet meer zo veel gebruiken is het niet zo erg dat om het uur de stroom uitvalt. Het wordt pas erg als dit ritme aanhoudt tot in de zomer. Bij temperaturen van ruim boven 40 graden is een uur zonder stroom echt afzien. We hopen dat de stroomuitval slechts tijdelijk is. We hebben geruchten gehoord dat ze bezig zijn met groot onderhoud aan een verdeelstation. Dit gerucht werd bevestigd, toen we gisteren in de nabijheid van zo’n verdeelstation een groep mannen zagen werken aan een nieuwe elektriciteitsmast. Nu maar hopen, dat het groot onderhoud is afgerond tegen de tijd dat de zomer begint.

Toch is elektriciteit niet het enige waar in Pakistan een tekort aan is. Ook aan olie en benzine is er een tekort. Twee weken geleden is de nieuwe president van Pakistan nog naar Iran gegaan om olie op de pof te kopen. Pakistan heeft niet genoeg middelen om de olie nu al te betalen. De vraag is alleen, wanneer Pakistan wel genoeg geld heeft om de olie te betalen. Het gaat met de Pakistaanse economie op z’n zachtst gezegd niet echt denderend. Een ander voorbeeld: de regering heeft onlangs een aantal oliemaatschappijen verboden om benzine te importeren. Er was een tekort aan benzine ontstaan, nadat de raffinaderijen vanwege Suikerfeest drie dagen hadden stilgelegen. Ook de gastoevoer schijnt niet helemaal goed te lopen, ondanks dat Pakistan de beschikking heeft over gasvelden in de provincie Baluchistan. In de zomer is er geen probleem met de gastoevoer, maar als het winter wordt en mensen hun huis moeten verwarmen, schijnt de gastoevoer te stokken.

Bijna wekelijks belooft de regering dat het energieprobleem binnen vijf jaar is opgelost. Hoe ze dat willen doen, zeggen ze er niet bij. Onze Pakistaanse vrienden zeggen dat de bovenstaande belofte al jaren wordt gedaan, maar dat het alleen maar erger wordt. Dat kan ook bijna niet anders. De Pakistaanse bevolking groeit als kool. Elk jaar komen er miljoenen nieuwe Pakistani bij en een stad als Karachi groeit per jaar met een half miljoen inwoners. Als dit groeitempo de komende dertig jaar doorzet, dan is tegen die tijd de bevolking van Pakistan verdubbeld. Tegen een dergelijke bevolkingsgroei is bijna niet op te bouwen. Zeker niet als het grootste gedeelte van de begroting wordt besteed aan het leger. Wat verder meehelpt aan de energiecrisis is de enorme toename van auto’s. Vijf jaar geleden hadden niet zo veel mensen een auto, maar sindsdien is het autobezit explosief gestegen. Vandaar dat je in Pakistan nog relatief veel nieuwe auto’s ziet rijden. Voor deze groei is een simpele uitleg: vijf jaar geleden maakten banken het mogelijk om geld te lenen voor de aanschaf van een auto. Ook werd het vanaf toen mogelijk om een auto te leasen.

De Pakistaanse regering heeft in ieder geval al één stap gezet om het energieprobleem op te lossen. Ze hebben de subsidies op energie afgeschaft. Hierdoor is de elektriciteitsrekening binnen een jaar tijd met vijftig procent gestegen…

Ramadan

Bijna de hele maand september stond in het teken van Ramadan of Ramzan zoals het hier wordt genoemd. Ramadan is het grote vasten voor moslims. Een uitzondering wordt er gemaakt voor kinderen (waartoe ook verstandelijk gehandicapten gerekend worden), ouderen, zwangere vrouwen, zieken, mensen die reizen en vrouwen die ongesteld zijn. Die laatste drie groepen moeten hun verzuimdagen wel naderhand inhalen. De meeste mensen in Nederland weten dat moslims tijdens Ramadan tussen zonsopgang en zonsondergang niks mogen eten en drinken. Wat minder mensen weten is dat je ook niet mag roken en geen sex (ook geen masturbatie) mag hebben. Sommige moslims vinden zelfs dat je je eigen speeksel niet zou mogen doorslikken. Vandaar dat je tijdens Ramadan geregeld mensen op de grond ziet spugen. Omdat in Pakistan 97 procent van de mensen moslim is, wordt het dagelijks leven bepaald door Ramadan. Dat betekende voor ons, dat we niet in het openbaar mochten eten of drinken (al zouden veel mensen het wel accepteren als we dat wel deden, omdat we immers buitenlanders en reizigers zijn). Daarnaast bleken overheidskantoren minder lang open te zijn en waren sommige mensen door het te kort aan water en voeding aan het eind van de dag niet meer helemaal helder. Zo kochten we bij een marktkoopman een dozijn bananen (bananen worden hier per dozijn verkocht) en een watermeloen. Zowel de bananen als de watermeloen kostten vijftig roepies per stuk, maar de marktkoopman vroeg ons slechts 50 roepies in totaal.

Ramadan is in de Islamitische kalender een gewone maand, zoals bij ons augustus of september. Het probleem bij de islamitische kalender is, dat het begin van elke maand met het blote oog moet worden vastgesteld. Een nieuwe maand begint als de maan weer zichtbaar wordt. De maan moet met het blote oog worden waargenomen. Er mogen geen hulpmiddelen zoals computers of verrekijkers worden gebruikt. Als het bewolkt is, kan dus niet worden vastgesteld of de nieuwe maand begonnen is. Als het meer dan twee dagen bewolkt is, wordt alsnog de nieuwe maand afgekondigd. Want dan kan worden aangenomen, dat inderdaad de nieuwe maand is begonnen. Anders zou Ramadan in Nederland wel 40 in plaats van 28 dagen kunnen duren. Het plannen op basis van een Islamitische kalender wordt daardoor behoorlijk bemoeilijkt. Je kunt moeilijk iets op de tiende Ramadan afspreken, want dit kan een dinsdag, woensdag of donderdag zijn. Dat is ook één van de redenen, waarom in de meeste moslimlanden gebruik wordt gemaakt van de westerse kalender.

Ramadan is ook een dure maand. Elke avond na zonsondergang wordt er uitgebreid gegeten. Dit wordt ook wel iftar genoemd. Vroeger werd iftar aangekondigd met een kanonschot, maar heden ten dage gebeurt dit middels een korte loei van het luchtalarm onmiddellijk gevolgd door de gebedsoproepen vanuit de vele moskeeën. Deze lijken in de maand Ramadan de luidsprekers nog harder te hebben gezet. Rond iftar zijn de straten uitgestorven en de winkels gesloten. Echt iedereen is dan aan het eten. Ramadan is ook de maand van de naastenliefde. Mensen zijn eerder geneigd om iets aan een bedelaar te geven. Vandaar ook dat tijdens Ramadan meer bedelaars op de straten verschijnen. De regering van de provincie Punjab deed ook een duit in het zakje en besloot om de helft van de kosten van een zak meel te subsidiëren. Zo kon het zijn dat je op een avond een grote truck in de wijk zag staan, met daaromheen een hoop mensen die een zak meel op hun schouder hadden of in de rij stonden om er één te kopen.

Als Ramadan voorbij is, vindt het Suikerfeest plaats. Dit wordt ook hier Eid-ul-fitr genoemd, in de volksmond Eid. In Pakistan wordt niet één dag Suikerfeest gevierd, maar drie. De regering had halverwege Ramadan afgekondigd dat woensdag 1 oktober tot en met vrijdag 3 oktober officiële feestdagen zouden zijn. Dit terwijl nog niet bekend was, wanneer het Suikerfeest precies zou beginnen. Want dat moet dus op de avond van te voren met het blote oog worden vastgesteld. Zoals elk jaar leidde dit vaststellen weer tot grote misverstanden. Terwijl in de meeste moslimlanden op de wereld op dinsdag 30 september het Suikerfeest al was begonnen, vastte Pakistan nog lekker een dag door. Dinsdagavond om tien uur was nog niet op televisie bekend gemaakt, dat het Suikerfeest was begonnen. Iedereen hield er al rekening mee dat het Suikerfeest pas op donderdag 2 oktober van start zou gaan.

Woensdag 1 oktober stond Jane, onze Engelse buurvrouw, voor de deur met de vraag of we 's middags mee gingen zwemmen. Ze vertelde dat ze 's morgens naar haar werk was gegaan, maar dat het verdacht stil was op de weg. Eenmaal aangekomen op haar werk, het United Christian Hospital, bleek dat het die dag toch Suikerfeest was. De regering had om elf uur 's avonds na vijf uur vergaderen, afgekondigd dat op 1 oktober toch het Suikerfeest zou beginnen. De beslissing was naar Pakistaanse gewoonten tamelijk controversieel. Niet alle geestelijken hadden de maan met eigen ogen aanschouwd. Een paar conservatieve geestelijken hadden zelfs aangegeven dat de minister niet bevoegd zou zijn om de maand Ramadan officieel beëindigd te verklaren, omdat hij geen geestelijke is. Dit betekende dat niet in het hele land op 1 oktober het Suikerfeest was begonnen. Een aantal conservatieve moskeeën, waaronder één in de oude stad van Lahore, plakte er nog gewoon een vastendag aan vast. Die late beslissing tot het uitroepen van Suikerfeest had als gevolg dat op 30 september om elf uur 's avonds nog duizenden mensen naar de bazaar gingen om boodschappen te doen. Deze mensen hadden gedacht dat ze op 1 oktober nog boodschappen konden doen.

Met Jane zijn we op de eerste vastendag gaan zwemmen bij de Lahore International Association. De stad was uitgestorven. Op wegen waar het normaal gesproken vaststaat met verkeer, konden we nu gewoon doorrijden en bij winkelcentra waar het normaal helemaal vol staat met auto's en brommers was het angstaanjagend stil. Lahore leek wel een spookstad.